Onze akkerlandschappen zijn primair bedoeld om producten zoals aardappelen, bieten, wortelen, uien en granen te verbouwen. Door de efficiënte productie van gewassen is er daarbij steeds minder ruimte gekomen voor natuur. Vanuit Rotterdam de boer op! hebben akkervogeldeskundige Ben Koks en landbouwexpert Sander Bernaerts de concepten ‘Onderzaai’ en ‘‘Biodivers Akker Mozaïek’ ontwikkeld. Dit zijn allebei methodes om meer biodiversiteit op de akker te krijgen, zonder dat de opbrengst van boeren in het geding komt. In samenwerking met Novifarm in de Hoeksche Waard en akkerbouwers Johan en Marjet van Beek in de Nissewaard, zijn er nu voor de pilot ‘Onderzaai’ twee graanpercelen met een klavermengsel ingezaaid. Bij de pilot wordt gekeken naar zowel de graanopbrengst, als de winst voor biodiversiteit.

Wat is Onderzaai?

Onderzaai is een oude, bestaande landbouwtechniek waarbij een mengsel van klaver, vlas en soms grassen onder het hoofdgewas wordt gezaaid. Deze methode wordt vooral toegepast in gewassen zoals graan en maïs. De belangrijkste doelen zijn het bevorderen van de biodiversiteit, het vastleggen van stikstof én het verbeteren van de bodemkwaliteit. Nadat het graangewas geoogst is, blijven de  graanstoppels staan, waartussen het groene klavermengsel staat. Zodra het mengsel aanslaat en begint te groeien, wordt via de wortelknolletjes van de klavers stikstof vastgelegd. Dit is nu al een gebruikelijke praktijk in de biologische landbouw, maar was in de gangbare landbouw in de vergetelheid geraakt.

De stoppel met het klavermengsel hoeft minder of helemaal niet geploegd te worden, wat tijdbesparend kan werken. De combinatie van niet geploegde stoppel heeft naar verwachting een positief effect op biodiversiteit, bodemstructuur en biedt voordelen in relatie tot het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB). Voor de betreffende akkerbouwer is onderzaai een vervanging voor een gangbaar vanggewas (of groenbemester). Vanggewassen zijn ook een verplichting vanuit het GLB en staan doorgaans iets meer dan tien weken op het perceel.  Akkervogeldeskundige Ben Koks: “Vanuit Rotterdam de boer op! zorgen we ervoor dat de biodiversiteit op de akker op verschillende manieren wordt gemonitord, we kijken onder andere naar vogels, insecten en naar het bodemleven. Hoewel we de ecologische voordelen de komende jaren uitvoerig zullen onderzoeken, ligt het voor de hand dat die er zijn.

Modern jasje

Eigenlijk is onderzaai dus een oude landbouwpraktijk in een modern jasje, met een win-win voor boer en ecologie. Het ‘moderne jasje’ is een combinatie van technische innovaties vanuit de landbouw, zoals de mogelijkheid om in te zaaien met een drone, gecombineerd met nieuwe inzichten wat betreft de ecologie van zowel bovengrondse als ondergrondse biodiversiteit. Het bodemleven, waarvan de rode worm misschien wel de bekendste bio-ingenieur kan worden genoemd, speelt hierbij een essentiële rol.

Vroeger werd bijvoorbeeld graszaad veelal gebruikt als onderzaai. Nu weten we dat klaver belangrijk is voor stikstofbinding en dat de stoppel van het graan die blijft staan belangrijk is voor fauna die daaropaf komt.”

Onderzaai in de Rotterdamse regio

In samenwerking met Novifarm in de Hoeksche Waard en akkerbouwers Johan en Marjet in Zuidland heeft Rotterdam de boer op! twee graanpercelen met een klavermengsel ingezaaid, met als doel om kennis en ervaringen op te doen met onderzaai.

Bij Novifarm, een van de grote spelers van de Zuid-Hollandse akkerbouw, wordt geëxperimenteerd met onderzaai. “Dit gangbare bedrijf, zoekt naar mogelijkheden om bij te dragen aan natuurbescherming,” legt Ben Koks uit. “We bespreken nu met Leon Noordam van Novifarm hoe we het vervolg ook zichtbaar kunnen maken voor het brede publiek. De video moet laten zien hoe het technische deel werkt voor de boer en tegelijkertijd wat de ecologische aspecten zijn. De eerste beelden brengen op subtiele wijze het bodemleven in beeld.

Tussentijdse resultaten

Op perceelniveau kunnen vogels zoals vinken, leeuweriken blauwe kiekendieven en gele kwikstaarten worden verwacht. De natuurvriendelijke akkers trekken als een soort vetbol insecten en akkervogels aan.

“De resultaten tot nu toe zijn zeer hoopgevend. De algemene gedachte was dat het zeer lastig zou zijn om klaveronderzaai in gangbaar graan voor elkaar te krijgen. Echter, de percelen met onderzaai zijn goed gekiemd en de kans dat deze na de oogst slagen, lijkt zeer aannemelijk. Een mooie constatering is dat zowel telers als de bedrijven om hen heen erg positief zijn over het concept en de tussentijdse resultaten,” benadrukt projectleider Producenten & Boeren, Dirk Kunst.

Het onderzaai project heeft het potentieel om een groter bewustzijn te creëren over het gebruik van bestrijdingsmiddelen zoals herbiciden. Bovendien biedt het een substantieel andere aanpak dan wat er de afgelopen tien jaar is gedaan. Het voordeel van ‘schaal’ kan grote potentie hebben, indien dit concept haar waarde in de praktijk heeft laten zien en per oogstseizoen de opbrengsten kunnen worden beoordeeld. Wat daarvoor nodig is? Nog meer praktijkvoorbeelden van boeren die onderzaai willen toepassen binnen hun gewasrotatie.

 

Samen met 25 coalitiepartners, en met steun van het Nationale Postcode Loterij Droomfonds, is Natuurmonumenten in 2021 het project Rotterdam de boer op! gestart, gericht op het bewerkstelligen van een transitie in het voedselsysteem in de Rotterdamse regio. Rotterdam de boer op! stimuleert de vraag onder stadsbewoners naar regionale/lokale natuurinclusieve landbouwproducten (uit de korte keten), versterkt de verbinding tussen stad en platteland, ondersteunt individuele agrariërs die een transitie willen maken naar natuurinclusieve productie en stimuleert innovatieve natuurinclusieve productiemethoden en landbouwconcepten.

Eerder schreven we al een artikel over het project Biodivers Akker Mozaïek, een aanpak waarbij natuurwaarde en agrarische opbrengst centraal staan. Lees het artikel hier.  

Nieuwe Oogst schreef recentelijk ook dit artikel over onderzaai in de Hoeksche Waard.